Lenfödem Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?
Dolaşım sisteminin önemli bir parçası olan lenfatik sistem, bağışıklık fonksiyonları açısından da hayati önem taşır. Lenf sıvısının çeşitli nedenlerle vücutta anormal birikmesine bağlı olarak özellikle kol ve bacaklarda olmak üzere yüz, boyun, karın, akciğerlerde meydana gelen şişmeye “lenfödem” denir. Geri döndürülemez, ilerleyici ve kronik bir hastalık olan lenfödem, doğru tedavi ve iyi bir bakımla kontrol altına alınabilir. Bunun için erken tanı son derece önem taşır.
LENFÖDEM NEDİR?
Lenfödem Nedir?
Lenf sistemi, küçük lenf kılcal damarlarla başlar ve vücudu bir ağ gibi sarar. Bu ağ sistemindeki kılcal damarların, sayıları azalıp çapları artmasıyla da daha büyük lenf damarları oluşur. Lenfatik sistemde, kan dolaşım sisteminde olduğu gibi dolaşımı kolaylaştıracak kalp ve atardamar benzeri bir mekanizma yoktur. Bunun yerine, lenf sıvısının, lenf kanalları üzerindeki dolaşımı kas hareketleri, Lenfanjiomotorik aktivite (lenf damarlarının sahip olduğu kapakçıklı yapı sayesinde kasılıp gevşemesi), aktif ve pasif eklem hareketleri ve solunumla sağlanır. Ancak bu yollarda herhangi bir problem olduğunda lenf yükü artar. Vücutta biriken lenf sıvısı miktarı, lenfatik sistemin taşıyabileceğinden fazla olursa Lenfödem gelişir. Bu durum yaygın olarak “Fil Hastalığı” adıyla bilinir.
Sınıflandırlması;
Lenf ödem Primer (birincil) lenfödem ve sekonder (ikincil) lenf ödem olmak üzere iki grupta sınıflandırılır; ;
Primer (birincil) lenfödem; Lenfatik sistemin gelişiminden sorumlu genlerin mutasyonu sonucu meydana gelir. Hastada lenfödemin ortaya çıkmasında belirgin bir neden yoktur. 6000 kişide bir görülen primer lenf ödeme kadınlarda erkeklere göre daha sık rastlanır.
Primer lenfödem, hastalığın ortaya çıkış yaşına göre 3 ana gruba ayrılır.
Konjenital Lenfödem
Lenfödem doğumla birlikte ya da doğumdan çok kısa bir süre sonra ortaya çıkar. Sıklıkla bacaklarda sıvı birikimi mevcuttur. Ancak bacakla birlikte başka bölgelerde hatta yüzde bile bulunabilir. Kadınlarda erkeklere göre iki kat daha fazla rastlanır. Primer lenfödem vakalarının % 5-10′ u bu gruptadır.
Prekoks Lenfödem
Ergenlikle birlikte ortaya çıkar. Primer lenfödemin en sık görülen formudur. Kadınlarda erkeklere göre 4 kat daha sık görülür. Primer lenfödem vakalarının % 75-80’i bu gruptadır.
Tarda Lenfödem
35 yaşından sonra ortaya çıkar. Primer lenfödem vakalarının ‘u bu gruptadır.
Sekonder (edinilmiş) Lenfödem
Boyun, koltuk altı veya kasık lenf nodülleri ve damarlarının bazı ameliyatlar, kemoterapi, radyasyon tedavisi sonrasında çıkarılması sonucu gelişir. Meme, rahim, yumurtalık, prostat, cilt kanseri gibi bazı kanserlerin tedavisi için lenf düğümlerinin alınması lenfödem ortaya çıkmasına neden
olabilir. Lenf nodülü çıkarıldıktan sonra radyoterapi yapılırsa lenfödem gelişme riski daha da artar. Tekrarlayan enfeksiyonlar, yaralanma veya zedelenmeye bağlı olarak lenfatik sistem zarar görebilir. Bununla birlikte yaşlanma ile beraber lenf damarlarının sıvı taşıma kapasitesinin azalması sonucu da lenfödem ortaya çıkabilir.
Daha yaygın görülen ve kanser tedavisi sonrası ortaya çıkan sekonder lenfödemde bazı faktörler riskin artmasına neden olabilir.
Bunlar:
• Daha fazla lenf nodunun çıkarılması,
• Meme üzerinde birden fazla ameliyat yapılması ve dokuların zarar görmesi,
• Radyoterapi tedavisi görülmesi,
• Kemoterapi tedavisi görülmesi,
• Hastanın fazla kilolu olması,
• Lenfatik sistemin kişilere göre yapısal farklılıkları,
• Hijyene ya da lenfödem yaratacak faktörlere dikkat edilmemesi.
Lenfödem Belirtileri
- Tek taraflı veya asimetriktir.
- İstisnai durumlar dışında ağrısızdır.
- İstisnai durumlar dışında cilt rengi normaldir.
- El ayak sırtı ödemidir.
- Cilt katlantıları derinlenmiştir.
- Ödemin bulunduğu bölgeye göre el ya da ayaktaki ikinci parmağın derisinin kavranması güçleşmiştir
Lenf Ödem Tanısı
Lenödem hastalığının tanısını koymada günümüzde en geçerli ve non invazive yöntem ‘’Renkli Doppler Ultrasonografi”ile değerlendirilmesidir. Bu şekilde lenf ödem ve onu ortaya çıkaran nedenler renkli doppler usg ile araştırılırken, aynı zamanda altta yatan vasküler bir problemin olup olmadığıda tespit edilmiş olur.
Cilt altı lenfödem kalınlığı Ulltrasonografi ile belirlenir. Hastanın tedavisinin takibinde, tedavinin etkinliğinin belirlenmesinde Doppler Ultrasonografi ile takibi gereklidir.
Lenf kanallarına yönelik “Lenfosintigrafi” yapılarak da kanallar ve lenf bezleri hakkında detaylı bilgi elde edilebilir.
Lenfödem Hastası bir bütün olarak ele alınmalı, multi disipliner bir yaklaşımla tedavisi düzenlenmelidir. Bu disiplinler:
- Kalp ve damar cerrahisi uzmanı
- Radyoloji uzmanı
- Plastik Cerrahi uzmanı
- Fizyoterapi uzmanı
- Diyetisyen
- Psikiyatrist veya Psikologdan oluşan bir takım çalışması olmalıdır.
Lenfödem Tedavisi
- Kilo Kontrolü!
Şişmanlık varsa mutlaka kilo verilmesi sağlanmalı. O nedenle bu hastalığın tedavisi sırasında diyetisyen desteği gerekebilir. Lenf ödem LİPÖDEM dediğimiz yağ birikimi ile karışabilir ya da beraber olabilir. Obezite lenf kanallarına bası yaparak tablonun daha da kötü olmasına sebep olabilir. Kilo vermek tedavi için kesinlikle gereklidir..
- Ayak ve Cilt bakımı!
Ayakta ve bacakta enfeksiyon yaratacak tüm odaklar mutlaka ve mutlaka ortadan kaldırılmalıdır,
Tırnak mantarları, ayak cilt mantarları, topuk çatlakları çok iyi tamamen yok olana kadar tedavi edilmeli. Bu durumlar sürekli olarak yeni bir enfeksiyon açısından tehdit yaratır ve bacağa doğru yayılır. Kızarıklık, şişlik, ağrı gibi gürültülü bir tabloyla hastayı ciddi sıkıntıya sokar. Diğer yandan her enfeksiyon atağı lenf kanallarına zararı arttıracağı için lenf ödem tablosunun daha da kötüleşmesine sebep olur.
- İlaç Tedavisi
- Ödem yani şişliğe etki edecek, dokudaki dolaşımı düzenleyen ilaçlar uzun süreli kullanılmalıdır.
- İdrar söktürücülerin lenfödem tedavisinde yeri yoktur yada sınırlıdır. İdrar söktürücü kullanımı başlangıçta etkili gibi görünse de geçicidir ve tablonun uzun dönemde kötüleşmesine sebep olur.
- Enfeksiyon varsa antibiyotikler gerekebilir.
- Cilt bakımına yönelik özel tedaviler planlanmalıdır.
- Lenfödem Masajı
Lenfödem tedavisinde çok önemli bir yere sahiptir.
“Kompleks Boşaltıcı Lenfödem Masajı” “Manuel Lenf Drenajı, Masajı” sadece bu hastalığa özgü özel bir masaj tipidir.
Özellikle bu konuda eğitim almış ve sertifikalandırılmış fizyoterapistler tarafından uygulanmalıdır!
Seanslar halinde uygulanır. Ardından fizyoterapistinizin uygun göreceği bandaj, çoklu bandaj veya kompresyon çorabı ile desteklenir.
Hastanın durumuna göre klinik ya da ev ortamında uygulanabilir. Akut durumda tedavi yapıldıktan sonra bu masaj hasta veya yakını tarafından öğrenilebilir ve evde hastanın kendi kendine uygulaması sağlanabilir. Ancak bu konuda eğitimli birinin olması, onu uygulaması ve kişiye de onun öğretmesi son derece önemlidir.
- Kompresyon / Bandaj ve Lenfödem Çorapları
Tedavinin olmazsa olmazıdır.
Akut durumlarda bacak volümünü (hacmini) azaltmak amacıyla çoklu bandaj sistemi uygulanabilir. Bacak volümünün en aza indirilebildiği andan itibaren de Özel Lenfödem Kompresyon Çorapları mutlaka ve ömür boyu kullanılmalıdır. Hasta çorapları hayatının bir parçası haline getirdiğinde en iyi sonucu alacaktır.
- Kompresyon Cihazları
Eğer hastanın yapısı uygun ise kompresyon cihazlarından da faydalanılabilir. Bu cihazlar çorap tarzında giyilen bir aparat içinde bilekten yukarı doğru kademeli ve seviyeli olarak basınç uygulanması ve doku içi sıvının yukarı doğru yönlendirilmesi ile çalışan sistemlerdir. Oldukça konforludur. Hatta ev tipi cihazlar ile hastanın hayatını idame ettirmesinde büyük faydaları vardır. Ancak hasta iyi değerlendirilmeli, bu tedavi için uygun olup olmadığı belirlenmelidir. Çünkü bazen hastalar bu tedaviye iyi cevap vermezler ve ödemin başka bir bölgede birikimine sebep olarak tabloyu değiştirip daha kötü bir hale getirebilirler.
Risk Taşıyan ve Lenfödem Gelişmiş Hastaların Dikkat Etmesi Gerekenler
- Meme cerrahisi geçiren hastaların kolları ilk 3 hafta 90 dereceden fazla açılmamalı ve önlem olarak manuel lenf drenajı yapılmalı.
- Cilt temiz tutulmalı ve iyice kurulanmalı, nemli bırakılmamalı.
- Cilt bakımı ve esnekliğine dikkat edilmeli, sık sık nemlendirilmeli.
- Kesik, kedi-köpek tırmalaması, sinek-böcek sokmaları, enfeksiyona ve lenf yollarının hasarına yol açacağı için dikkat edilmeli.
- Lenfödemi olan hastalar sıcak su, kaplıca suyuna maruz kalmamalı ve güneşlenmemeye özen göstermeli.
- Etkilenmiş kola enjeksiyon yaptırılmamalı.
- Etkilenmiş ayak, yumuşatıcı kremlerle korunmalı, nasırlar kesilmemeli.
- Tırnakları keserken deriyi kesmemeye dikkat edilmeli.
- İstenmeyen tüyler traş makinesi yardımıyla alınmalı, jilet kullanılmamalı.
- Mutfakta veya bahçede iş yaparken kesiklerden korunmak için mutlaka eldiven giyilmeli.
- Lenf dolaşımını sağlamak için egzersizler düzenli olarak uygulanmalı.
- Spor yapılmak istenirse yüzme tercih edilmeli.
- İç çamaşırı, diğer giysiler ve takılar ciltte iz yapacak kadar sıkı olmamalı.
- Uçak yolculuğu sırasında oluşacak basınç düşmesine karşı mutlaka kol çorabı ve kompresyon bandajı kullanılmalı.
LİPÖDEM:
Lenfödemle karışan ancak başka bir tablodur. Özellikle gövdenin alt kısmında yağ birikimine bağlı ağrılı, hassasiyet gösteren, bacaklarda genişleme ile ciddi bir tablodur. Lenfödem ile beraber olabilir.
- Gövdenin alt kısmında lokalize bir şişmanlıktır. Bacağın üst kısmından başlar ve aşağı doğru ilerller. Başlangıçta daha az iken gittikçe lobüller haline gelebilir. Diz ve bilek çevresinde aşağı doğru sarkan kitleler yaratabilir. Yürümeyi zorlaştırabilir.
- Bacaklar ağrılı, basmakla oldukça hassastır. Hastanın ciddi ağrı şikayeti vardır.
- Beraberinde ayak şiş değildir. Oysa lenfödem ayaktan başlayıp yukarı doğru ilerler ve ayak genellikle şiştir.
- Manuel lenf drenaj masajına çok iyi cevap vermez.
- Kompresyona iyi cevap vermez.
- Eğer birlikte lenfödem de varsa masaj ve kompresyon tedavileri tablonun düzelmesi için şarttır.
- Sadece zayıflamak yeterli değildir. Diyetlerle yapılan zayıflamada hastalar genellikle üst bedenden incelir.
- Egzersiz mutlaka gereklidir. Yürüyüş, yüzme, suda yürüyüş, havuz egzersizleri hastaların en kolay yapabildiği ve iyi sonuç aldığı egzersizlerdir.
- Liposuction gibi yağ alımına yönelik, kitle azaltıcı operasyonlar ve ardından masaj tedavileri en iyi sonucu verir.